Türkiye’deki Suriyelilerin, Suriye’ye Geri dönme Hakkındaki Tutumları

            Yönetici Özeti

Birçok faktöre bağlı olarak, Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin çoğu değişen derecelerde kaygı ve istikrasızlık içinde yaşamaktadır. Bu faktörlerin en önemlisi: iş türü, ikamet yeri, ikamet izni türü, Türkiye’deki Suriyelilerin varlığını düzenleyen kararların çokluğu ve bu karaların bazen birbirileriyle çelişik olmasıdır.

Son dönemde, Türk toplumunun Suriyelilerin varlığından rahatsız olduğunu gösteren açıklama, araştırma ve anketler artmış ve araştırmayı yapan taraflara ve araştırmanın amaçlarına göre tarafsızlık ve objektiflik konusunda farklılık göstermiştir. Bahsi geçen çalışmaların tamamı, Suriyeliler varlığından duyulan huzursuzluk kategorisindedir. Bir milyon Suriyeliyi Suriye’ye geri gönderip Suriye’nin kuzeyinde bulunan 13 bölgeye yerleştirme projesinin ortaya çıkması ve 2023 seçimlerin yaklaşması ile Suriyeliler, Türkiye’nin hem medya hem de siyasi gündeminin ana maddesi olmuştur. Zira muhalefet partileri bu konuyu, oy oranını arttırmak için kullanmaya çalışmaktadırlar.

Şüphesiz ki  bütün bunlar, Türkiye’deki Suriyelilerin psikolojik ve toplumsal sağlığına yansımaktadır. Ancak gerçek anlamda Suriyelileri endişelendiren ve seçeneklerini etkileyen ve daha çok ciddiye aldıkları husus, hükümetin kararlarıdır. Bu da son dönemde açık ve hızlı bir şekilde fark edilmektedir.

Bu nedenle Harmoon Araştırmalar Merkezi, Türkiye’deki Suriyelilerin geri dönüş ile ilgili tutumlarını ve bu meselenin ana paydaşları olduklarından dolayı görüşlerini bilmek için bu anketi düzenlemeye karar vermiştir. Ayrıca, Türkiye’deki Suriyeli örneklem grubuna bu anketi hazırlayarak, geri dönüşlerini etkileyen faktörleri tanımayı amaçlamıştır.

Anket, başta Suriyelilerin yoğun bir şekilde yaşadığı; İstanbul, Gaziantep, Şanlıurfa ve Hatay olmak üzere bütün illerdeki Suriyelilere, kartopu tekniğini kullanarak, Google drive vasıtasıyla ulaştırılmış ve 1010 Suriyelinin yanıtını kapsamıştır[1]. Katılım oranlarına gelince; İstanbul %27,9, Gaziantep %20.1, Şanlıurfa %11.4, Hatay %9.1, Mardin %6.7 geri kalanları ise diğer ilerden katılmıştır. Bu katılım oranları, en çok İstanbul, Gaziantep ve Şanlıurfa’da yaşayan Suriyelilerin dağılımına uygun bir şekilde ayarlanmıştır.

Daha sonra veriler düzenlenmiş, kodlanmış, analiz edilmiş ve Suriyelilerin geri dönüşle ilgili tutumlarını açıklayan birtakım sonuçlara ulaşılmıştır.

Öne çıkan sonuçlar aşağıdadır:

1. Türkiye’deki Suriyelilerin çoğu herhangi bir yardım almayıp geçimini çalışarak sağlamaktadır. Ayrıca Türk resmi istatistiklerinin de gösterdiği gibi; Suriyelilerin sadece %1,35’i kamplarda, geri kalanlar ise İstanbul, Gaziantep, Şanlıurfa ve Hatay başta olmak üzere Türkiye’nin farklı şehirlerinde yaşamaktadır.
2. Anket sonuçları, siyasi değişkeninin ve siyasi hayat standartlarının Suriyelilerin büyük çoğunluğunun geri dönme kararının üzerindeki etkisinin önemini göstermiştir. Bu çatışmanın nedenlerine ilişkin farklı söylemlerin ve sınıflandırmaların öne sürülmesinden bağımsız olarak, katılımcıların %80’i geri dönüşlerini Suriye’deki siyasi değişime bağlamıştır.
3. Ankete katılanların büyük bir kısmı, mevcut rejimin değişmesi ve güvenlik soruşturmaların kaldırılması durumunda Suriye’ye geri dönmeyi kabul ettiği anlaşılmaktadır. Daha önce rejimin ilan ettiği aflara güvenip gittikten sonra hapse atılan veya rejim tarafından idam edilenlerin olması, bu bağlamda ciddi bir engel teşkil etmektedir. Bu şartların sağlanması durumunda geri dönüşü kabul edenlerin oranı, %75,6’ya ulaşmıştır.
4. Geri dönmek isteyen Suriyelilerin oranı yüksektir. Ancak, dönüş yeri ve ortamındaki psikolojik ve can güvenliğine bağlı olan maddi ve manevi şartlarla sınırlanmıştır. Zira, katılanların %80’i bu şartların sağlanması durumunda geri dönmeyi kabul etmiştir.
5. Çalışma izni olmadan çalışmak, düşük ücretler, zorlu çalışma koşulları ve bazı mahalle sakinleri veya devlet dairelerinde çalışanlar tarafından yapılan ayrımcılık gibi zorlu çalışma şartları ve düşük yaşam standartları, Türkiye’deki Suriyelilerin çoğunun geri dönme veya üçüncü bir ülkeye göç etme kararını etkilemektedir.
6. İkamet süresi, bazılarının iş kurması ve çocuklarının Türkçeyi öğrenmiş ve uyum sağlamış şekilde okullara ve üniversitelere gitmesi, dönme isteklerine yansımakta ve başka faktörlerin bulunmaması durumunda bu isteği azaltmaktadır.
7. Suriye’de (ev, tarla, araba, yatırım) gibi maddi mal varlıkların olması, geri dönme kararında etkili bir rol oynamaktadır.
8. Türkiye’de ikamet eden Suriyeli yaşlı kesimin büyük çoğunluğu, geri dönmeye daha çok meyillidir. Bu da insan doğası gereği, vatana ve toprağa olan bağlılıktan kaynaklıdır.
9. Ankete katılanların yaklaşık %80’i, siyasi ve ekonomik koşulların yanı sıra, güvenliğin ve yaşam kaynaklarının sağlanması durumunda, gönüllü olarak Suriye’de ait oldukları yere geri dönmek istemektedir.
10. Suriye’de ait oldukları yere geri dönmeleri, geri dönme kararını etkileyen faktör olarak kabul edilmektedir.  Katılımcıların yaklaşık %60’ı, belirsiz bir yere geri dönme konusunda çekincelidir.
11. Suriyelilerin bir kısmı düzen, iş fırsatları, hizmetler ve bir merkezi otorite sağlandığı takdirde, Türkiye’nin kontrolü altında bulunan Suriye’nin Kuzey bölgelerine dönmeyi tercih etmektedir. Bu durumda dönmeyi kabul edenleri oranı %25’e ulaşmıştır.
12. İdlib, barış pınarı, fırat kalkanı ve zeytin dalı bölgelerindeki istikrarsızlık, merkezi otoritenin olmaması, aralarında rekabet olan grupların kontrolünde olması ve gelir kaynağı ve iş fırsatlarının bulunmamasından kaynaklı endişelerden dolayı, Suriyelilerin büyük çoğunluğu Suriyelileri Suriye’nin kuzeyine gönderilmesi hakkındaki haberlerden kaygı duyuyor ve bu haberleri tehdit olarak algılamaktadır. Bu konuda, endişe ve kaygı duyanların oranı %74’e ulaşmıştır.
13. Suriyelilerin büyük bir kısmı ile suriye muhalefetinin resmi kuruluşları arasında güvensizlik olduğu ve aralarındaki iletişiminin uzun zamandır kopuk olduğu anlaşılmaktadır. Bu görüşü destekleyenlerin oranı yaklaşık %85’tir.
14. Suriyeliler, çözüm konusunda karşılaştıkları belirsizlikten dolayı, Suriye ve Türkiye dışında, üçüncü bir ülkeye göç etmeleri, şu an için Suriye’ye dönmekten daha mantıklı olduğunu düşünmektedirler. Suriyelilere göre, Türkiye ve özellikle bazı durumlarda ırkçılığa kadar giden ayrımcı davranış ve açıklamaların artmasıyla birlikte çalışmak ve ikamet etmek için artık uygun bir ülke değildir.  Aynı zamanda, Suriye’nin hala güvenli bir ülke olmaması ve bu durumun yakın gelecekte çözülme ihtimalinin bulunmamasından dolayı, katılanların %56’sı, üçüncü bir ülkeye göç etme seçeneğini düşünmektedir.
15. Ankete katılanların geri dönme hakkında verdikleri yanıtlar, objektifliğe daha yakın olup, Suriyelilerin ülkelerine geri dönmek istemediklerini gösteren abartılı anket, araştırma ve raporlardaki açıklama ve oranların birçoğuyla zıt düşmektedir.

[1] Anket iki gruba ayrılmıştır. birinci grup, Suriyelilerin çeşitliliğini yüksek derecede temsil eden demografik değişkenler. ikinci grup ise, kriterler, koşullar ve geri dönüş koşulları ile ilişkili değişkenlerdir.

İndirme sekmesine tıklayarak araştırmanın tamamını okuyabilirsiniz