نشرت صحيفة (الشرق الأوسط) المملوكة لمجموعة (السعودية للأبحاث والتسويق) ومقرها لندن، في 17 كانون الثاني/ يناير، خبرًا حظي بتغطيةً واسعة في وسائل الإعلام الخليجية، وخاصة الإماراتية والسعودية. مصدر الخبر هو مركز جسور للدراسات، ومقره مدينة غازي عنتاب التركية، حيث قال المركز إن مسؤولين إسرائيليين التقوا مسؤولين سوريين، في قاعدة حميميم الجوية التي تسيطر عليها روسيا في اللاذقية.

نفى نظام دمشق الخبر، بعد يومين. لكن بالنظر إلى تفاصيل هذا الخبر، من حيث إن تأكيد النظام لمثل هذا الادعاء أو صمته سيضعه في موقف صعب للغاية أمام إيران؛ نرى أن من الضروري التحقق من الأخبار المعنية أهي صحيحة أم لا. ومن ناحية أخرى، تجدر الإشارة إلى أن إسرائيل لم تدلِ بأي تصريح حتى الآن.

ورد في الخبر أن الاجتماع ضمّ كلًّا من رئيس الأركان الإسرائيلي السابق غادي إيزنكوت، والمسؤول السابق في الموساد الجنرال آري بن ميناشي، ورئيس مكتب الأمن القومي لحزب البعث والمستشار الأمني ​​لبشار الأسد علي مملوك، ومستشار الأمن الإستراتيجي لبشار الأسد بسام الحسان، وقيل إن قائد القوات الجوية الروسية ألكسندر تشايكو كان حاضرًا أيضًا. إذا كان هذا الخبر صحيحًا؛ فإن بإمكاننا القول إن هذا الاجتماع تمّ برعاية موسكو.

وورد في الخبر أيضًا أن الجانب الإسرائيلي طلب في الاجتماع إخراج الميليشيات الإيرانية والميليشيات المدعومة من إيران وحزب الله من سورية بالكامل، وطلب الجانب السوري أن يتم تسهيل عودة سورية إلى جامعة الدول العربية، وتقديم الدعم المالي لسداد الديون الثقيلة لإيران، إضافة إلى رفع العقوبات عن النظام.

من المفيد قراءة هذه الادعاءات، مع التطورات المهمّة لعام 2020 والفترة الجديدة التي تنتظرنا في 2021. نحن نعلم أن النظام السوري يريد العودة إلى جامعة الدول العربية. ومن المعروف أن دولًا عربية مختلفة، ولا سيّما الإمارات العربية المتحدة التي أعادت فتح سفارتها في دمشق، وعملت على زيادة العلاقات مع النظام خلال العامين الماضيين، ترحّب بهذا الطلب.

ومن المعروف أن “اتفاقات إبراهام” التي جرت نتيجة جهود الرئيس الأميركي السابق دونالد ترامب ومستشاره وصهره جاريد كوشنر، والتي بدأت مع الإمارات وإسرائيل وشملت البحرين والمغرب والسودان، بهدف تطبيع علاقات الدول العربية مع إسرائيل، تفتح أبواب عصر جديد في الشرق الأوسط. منذ انتهاء الحروب العربية الإسرائيلية، ازداد التعاون خلف الأبواب المغلقة في السنوات الأخيرة، وابتداءً من العام الماضي، أصبح بإمكاننا أن نطلق على ذلك التعاون اسم “الإعلان المعروف”.

سيكون من المبالغة الاعتقاد بأن إسرائيل تريد ضمّ سورية رسميًا إلى التحالف الذي أنشأته لمواجهة إيران. ومع ذلك، لا شك في أن إسرائيل تريد الاستفادة من فكرة التقارب مع النظام التي همست بها أبو ظبي؛ لأن المسألة الأهم، بعد احتلال إسرائيل لمرتفعات الجولان، هي كسر نفوذ إيران، والقضاء على وجودها في سورية. في هذه النقطة، يجب ألا ننسى أن الضربات الجوية الإسرائيلية في سورية استهدفت قواعد عسكرية إيرانية وأماكن انتشارها.

من الممكن أن تكون الإمارات العربية المتحدة التي تتخذ تركيا منافسًا وعدوًا في المنطقة، والتي زادت مستوى تعاونها مع نظام الأسد، إلى جانب دعمها لـ YPG الذراع السوري لحزب PKK، بهدف إضعاف نفوذ تركيا المتزايد في سورية، هي التي حرّضت إسرائيل على إجراء اجتماع كهذا، خاصة في ظل المخاوف الإسرائيلية من تغييرات السياسة الأميركية في الشرق الأوسط، مع وصول جو بايدن إلى سدة الرئاسة في 2021، لأن موقف الإدارة الأميركية الجديدة تجاه إيران سيكون على عكس الإدارة السابقة، حيث إن وجود أسماء في الحكومة الجديدة، كانوا ضمن فريق السياسة الخارجية والأمن للرئيس الأسبق باراك أوباما، يجعلنا نفهم ذلك. إن إدارة بايدن، التي يُتوقع إلى حد ما أن تعيد إحياء الصفقة الإيرانية التي انسحب ترامب منها، ستزيد من توسّع إيران في المنطقة، تمامًا كما حصل في مرحلة إدارة أوباما. وفي الواقع تمكّنت إيران، بفضل الاتفاق النووي الذي وقعته في 2015، من تحسين اقتصادها وزيادة ميليشياتها ونفوذها أكثر من أي وقت مضى. ولذلك كانت إسرائيل أوّل من غضب من الاتفاق النووي الإيراني. بالطبع ستسعى إسرائيل لمنع حدوث اتفاق مرةً أخرى، وحين لا تستطيع منع إجراء اتفاق جديد، لن تقف مكتوفة الأيدي، وستتخذ تدابير مختلفة ضد أنشطة إيران المتزايدة في المنطقة.

في هذا السياق، يمكننا طرح السؤال الآتي: هل بدأت إسرائيل، التي استهدفت لأول مرة القوات العسكرية السورية في دير الزور بقصف جوي، تضغط على النظام لقبول العرض المتعلق بإيران، ميدانيًا وعلى الطاولة؟

من ناحية أخرى، من المعروف أن الوجود النشط لروسيا، الذي أعاد الحياة للنظام بدخوله فعليًا إلى الساحة السورية، بجهود قائد فيلق القدس الإيراني السابق قاسم سليماني عام 2015، يتعارض أساسًا مع مصالح إيران؛ إذ إن طهران التي أقنعت موسكو بالتدخل في سورية، لدعمها بشكل فعال كي لا تخسر الحرب ضد المعارضة، غيرُ راضيةٍ عن النفوذ الروسي المتزايد في سورية، على الرغم من هدفهما المشترك في قتال المعارضة. وإن روسيا القوة العظمى هي الآن الزعيم الأكبر في سورية. وبينما لا يستطيع نظام الأسد التصرّف إلا بأوامر من موسكو، يمكن للقوات الإيرانية أن تتصرف بالقدر الذي تسمح به روسيا فقط، أو تعمل بعيدًا عن أعينها. لا يمكن لطهران أن تتجاوز رغبات موسكو دبلوماسيًا، غير أن روسيا لا تهتم بضرب إسرائيل للقوات الإيرانية في سورية، ما دام ذلك لا يتعارض مع مصالحها. ومن الواضح للجميع أن العلاقات بين روسيا وإسرائيل باتت أفضل من أي وقت مضى، وذلك مع دبلوماسية الباب الخلفي التي تم تنفيذها مع بداية الحرب الأهلية السورية.

إن المعلومات التي تم تداولها في وسائل إعلامية روسية، السنة الماضية، وهي تفيد بأن روسيا سئِمت من بعض أنشطة نظام الأسد المستقلة، تؤكد أن ما كُتب عن ضغط الكرملين على دمشق، لبدء سداد ديونها المتراكمة، هو ضغط مارسته روسيا نتيجة عدم تنفيذ النظام أوامرها في الوقت المناسب، وكما ينبغي. وليس من المستغرب أن تكون روسيا قد فتحت قاعدة حميميم للاجتماع المذكور، ويمكن أن نخمّن أنها لا تريد أن تسيطر إيران على كامل البلد الممزق (سورية). وعلى الرغم من أن هذه المسائل لا يُعبّر عنها علانية أمام العالم، لأنهم يقفون في صفّ واحد، فإني أعتقد أن موسكو لم تنسَ “الطعنات” التي أتت من “حزب الله” وإيران على مرّ السنين، ولن تسامحهم على ذلك. عندما نفكر في كل هذه الأمور معًا، نجد أن إبعاد سورية عن إيران هو مصلحة مشتركة، بين إسرائيل وروسيا ودول الخليج. لكن هل يستطيع بشار الأسد أن يدير ظهره لطهران التي هي أكثر من دافع عنه؟! لا شكّ في أنه يعلم أن هناك قاتلًا مستعدًا لطعنه في قصره في تلك اللحظة، إن هو أراد ذلك.

قد يبدو لكثيرين حول العالم أنّ نظامَ الأسد انتصر في الحرب الدموية التي شنها ضد شعبه، على حساب تمزيق وطنه وإعطاء أراضيه لدول أخرى، لكن النظام في بلاده، التي تحولت من ساحة حرب أهلية إلى حلبة صراع عالمي، يوشك أن يستنفد قواه بسبب تصارع الآخرين. ويبدو أن عام 2021 سيكون العام الذي سينكشف فيه حجاب جديد في حرب السنوات العشر في سورية. بالطبع، سيكون أكثرُ الأمور إثارةً للفضول هو السياسة الجديدة للولايات المتحدة في سورية: هل ستساعد الولايات المتحدة نظام الأسد هذه المرّة من أجل مصلحتها هي؟ علينا ألا نتفاجأ إذا حدث ذلك، لأن الولاية الثالثة لإدارة أوباما، التي قدّمت وعودًا مختلفة للمعارضة السورية في السابق ثم أدارت ظهرها لهم، عادت إلى البيت الأبيض هذا الأسبوع.

ترجمة فارس جاسم

Esad rejimi ve İsrail Hmeymim Üssü’nde görüştü mü?

Saudi Research and Marketing Group’a ait Londra merkezli Şarkul Awsat gazetesinin 17 Ocak tarihinde verdiği haber, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan başta olmak üzere Körfez medyasında geniş yer buldu. Haberin kaynağı Türkiye’de Gaziantep merkezli “Cüsur” (Jusoor) Araştırma Merkezi’ydi. İddiaya göre, İsrailli bir grup yetkili Lazkiye’de Rusların kontrolündeki Hmeymim askeri hava üssünde Suriyeli temsilcilerle buluşmuştu.

Şam rejimi iki gün sonra haberi yalanladı; ancak iddianın detaylarını göz önünde bulundurduğumuzda ve rejimin böyle bir iddiayı doğrulamasının ya da konuya sessiz kalmasının kendisini İran’a karşı bir hayli zor durumda bırakacağını düşündüğümüzde, söz konusu haberin gerçek olup olmadığı ihtimali üzerinde durmak gerekiyor. Öte yandan, İsrail tarafından henüz konuya ilişkin bir açıklama gelmediğini de not düşmelim.

İddiaya göre, söz konusu görüşmeye İsrail eski Genelkurmay Başkanı Gadi Eizenkot ve eski Mossad yetkilisi General Ari Ben-Menashe, Baas partisi’nin Ulusal Güvenlik Bürosu Başkanı ve Beşar Esad’ın güvenlik danışmanı Ali Memlük ile yine Esad’ın stratejik güvenlik danışmanlığını yapan Bassam al Hassan katıldı. Rus Hava Kuvvetleri Komutanı Alexander Chaiko’nun da hazır bulunduğu söylenen toplantının, eğer iddia doğruysa, Moskova’nın sponsorluğunda gerçekleştiğini söyleyebiliriz.

Haber, söz konusu toplantıda İsrail tarafının İran ve İran destekli milisler ve Hizbullah’ın Suriye’den tamamen çıkarılmasını istediğini, Şam tarafının ise, buna karşılık, Suriye’nin Arap Birliğine dönüşünün kolaylaştırılmasını, İran’a olan yüklü borcunun kapatılabilmesi için mali destek sağlanmasını ve rejime yönelik yaptırımların kaldırılmasını talep ettiğini iddia ediyor.

Bu iddiaları geride bıraktığımız 2020 yılının önemli gelişmeleriyle ve 2021’de bizi bekleyen yeni süreçle beraber okumakta fayda var. Suriye rejiminin Arap Birliğine yeniden kabul edilmek istediğini biliyoruz. Bu talebe, Şam’daki büyükelçiliğini yeniden açan ve son iki yıldır rejimle ilişkileri giderek artıran BAE başta olmak üzere çeşitli Arap ülkelerinin de sıcak baktığı anlaşılıyor.

2020’de ABD eski başkanı Donald Trump’ın ve danışmanlığını yapan damadı Jared Kushner’in çabaları sonucu, önce BAE ve İsrail’le başlayan, Bahreyn, Fas ve Sudan’la devam eden ve Arap ülkeleri-İsrail ilişkilerini normalleştirmeyi amaçlayan İbrahim Anlaşmaları’nın (Abraham Accords), Orta Doğu’da yeni bir dönemin kapılarını açtığı malum. Arap-İsrail savaşları bittiğinden beri kapalı kapılar ardında yürüyen iş birlikleri son yıllarda artmış ve geçtiğimiz yıl itibarıyla “malumun ilamı” diyebileceğimz şekilde resmiyete dökülmüştü.

İsrail’in özellikle İran’a karşı geliştirdiği ittifakın içine, bir Arap ülkesi olan Suriye’yi de resmi olarak katmak istediğini düşünmek bir hayli iddialı olur; ama yine de, İsrail’in, Abu Dabi’nin kulağına fısıldadığı rejimle yakınlaşma fikrini çıkarları doğrultusunda değerlendirmek isteyeceğine şüphe yok. Zira İsrail’in Golan Tepelerini de işgal ettikten sonra, en çok önemsediği şey, Suriye’de İran’ın etkisini kırmak ve varlığını ortadan kaldırmak. Bu noktada, İsrail’in yıllardır Suriye düzenlediği hava saldırılarının İran askeri üs ve yığınaklarını hedef aldığını unutmayalım.

Bölgedeki rakibi ve adeta tek taraflı düşman haline getirdiği Türkiye’nin Suriye’de artan nüfuzunu önlemek amacıyla, PKK terör örgütünün Suriye kolu YPG’ye destek vermenin yanı sıra Esad rejimiyle de iş birliğini artıran BAE, ABD’nin yeni başkanı Joe Biden’la beraber 2021 itibarıyla değişecek Orta Doğu politikalarından endişe duyan İsrail’i, yukarıda bahsi geçen toplantı için teşvik etmiş olabilir. Zira, ABD yönetiminin, önceki yönetimin aksine İran’a karşı tutumunun daha farklı olacağını, eski başkan Barack Obama’nın dış politika ve güvenlik ekibinden tanıdığımız pek çok ismin yeni kabinede yer almasından anlayabiliriz. Trump’ın çekildiği İran anlaşmasını bir kez daha tahsis edeceği az çok tahmin edilen Biden yönetimi, tıpkı Obama gibi, bu anlaşmayla İran’ın bölgedeki yayılmacılığının yeniden artmasına sebep olacaktır. Nitekim 2015’te imzalanan İran nükleer anlaşması sayesinde İran, ekonomik olarak toparlanmakla birlikte bölgedeki milis güçlerini artırabilmiş ve nüfuzunu hiç olmadığı kadar yayabilmeyi başarmıştı. Bu nedenle ABD, İran anlaşmasıyla en başta İsrail’i öfkelendirmişti. İsrail bunun bir kez daha olmasının önüne geçmeyi elbette isteyecektir; yeni bir nükleer anlaşmayı engelleyemese bile, bu kez hazırlıksız yakalanmayıp İran’ın bölgede artacak aktivitesine karşı farklı önlemler alacaktır.

Bu bağlamda şu soruyu sorabiliriz: Geçtiğimiz günlerde Suriye içine düzenlediği hava saldırılarında, Deyrezzor bölgesinde ilk defa Suriye askeri güçlerini de hedef alan İsrail, acaba kurulan masanın yanı sıra sahada da İran’a ilişkin teklifi kabul etmesi için rejime baskı uygulamaya mı başladı?

Diğer taraftan, 2015’te bizzat İran’ın eski Kudüs Güçleri Komutanı Kasım Süleymani’nin uğraşıyla Suriye sahasına fiilen girerek rejime adeta can suyu veren Rusya’nın aktif varlığının, esasen İran’ın çıkarlarına ters düştüğü malum. Sahada muhaliflere karşı kaybetmemek uğruna, Moskova’yı Şam’a aktif destek vermek için gelmeye ikna eden Tahran, o günden beri, ortak ana amaç üzerine muhaliflere karşı savaşsalar da, Rusya’nın Suriye’deki artan nüfuzundan memnun değil. Süper güç Rusya, Suriye’de artık büyük patron. Esad rejimi, Moskova’nın sözünün üstüne söz söyleyemezken İran’a bağlı güçler de, biliyoruz ki ancak Rusya’nın izin verdiği ölçüde hareket edebiliyor ya da görmeyeceği şekilde gizli faaliyet yürütüyor. Tahran, diplomatik anlamda Moskova’nın isteklerinin dışına çıkamıyor. Ayrıca, Rusya’nın kendi çıkarlarına ters düşmediği müddetçe, İsrail’in Suriye’de İran güçlerini vurmasını çok da önemsemediğini biliyoruz. Rusya ve İsrail ilişkilerinin, Suriye iç savaşında yürütülen arka kapı diplomasisiyle beraber, daha önce hiç olmadığı kadar iyi olduğu herkesin malumu.

Moskova’nın Esad rejiminin bazı başına buyruk faaliyetlerinden artık bıktığına dair bilgiler, geçen yıl bizzat Rus medyasında yer aldı. Kremlin’in, Şam’a “artık biriken borcunu ödemeye başlaması için” baskı yaptığına dair yazılanlar, Rusya tarafından verilen emirlerin rejim tarafından vaktinde ve olması gerektiği şekilde yerine getirilmemesi sonucu uygulanan bir baskı gibi görünüyor. Suriye’deki oyun planında paramparça olmuş ülkeyi, tamamen İran’ın kontrolüne bırakmak olmadığını tahmin edebileceğimiz Rusya’nın, yukarıda bahsedilen toplantı için Hmeymim üssünü açması pek de şaşırtıcı değil. Ayrıca, aynı safta yer aldıkları için dünyanın gözü önünde açıkça dile getirilmese de, Moskova’nın, İran ve Hizbullah’ın kendisine yıllar içinde attığı “bazı kazıkları” unutmadığını ve affetmediğini düşünüyorum.

Tüm bunları birarada değerlendirdiğimizde, İsrail, Rusya ve Körfez ülkeleri için Suriye rejimini İran’dan uzaklaştırmak ortak bir menfaat demek. Ancak Beşar Esad, kendisini herkesten çok savunan Tahran’a sırtını dönebilir mi? Döndüğü anda onu sarayında arkasından bıçaklayacak bir suikastçının hazır beklediğini herhalde biliyordur.

Rejim, kendi ülkesini paramparça etmek ve topraklarını başka ülkelere peşkeş çekmek pahasına, kendi halkına karşı başlattığı kanlı savaşı, dünya genelinde pek çoklarına göre kazanmış gibi görünüyor olabilir; fakat, iç savaştan küresel bir mücadele alanına dönen ülkesinde, başkalarının güç kavgası nedeniyle yapacak hamlelerini tüketmek üzere. 2021 Suriye’de on yıldır süren savaşta yeni bir perdenin açılacağı yıl olacak gibi görünüyor. Tabii en çok merak edilen, sözde Esad rejimine karşı olan ABD’nin yeni Suriye politikasının ne olacağı… Zor seçimler yapmak durumunda olan rejimin yardımına bu kez de kendi çıkarları uğruna ABD yetişir mi? Olursa şaşırmayalım; çünkü Suriye’de muhaliflere türlü sözler verip sonra arkasını dönen Obama yönetiminin üçüncü perdesi bu hafta itibarıyla Beyaz Saray’da görevi devralmış durumda…